• Facebook
• Instagram

JAKA JEST DEFINICJA INTELIGENCJI?

Chociaż inteligencja u ludzi często kojarzona jest z logicznym rozumowaniem, rozwiązywaniem problemów, posługiwaniem się językiem, kryteria te mogą nie mieć zastosowania lub być nie wystarczające w przypadku pozostałych zwierząt.

Zwierzęta może i nie umieją pisać, ale potrafią np. korzystać z wyobraźni, prospekcji, mogą rozumieć zdarzenia przyczynowo – skutkowe i wiele więcej! Zwierzęta przejawiają zróżnicowane formy inteligencji, od rozwiązywania problemów dnia codziennego związanych chociażby z żerowaniem czy polowaniem, wykorzystywania prostych narzędzi, po tworzenie rozbudowanych struktur społecznych, planowanie, przewidywanie zdarzeń  czy rozwiniętą komunikację. Przyjmuje się, że u zwierząt inteligencja rozwinęła się jako mechanizm adaptacyjny, który pomaga przetrwać i odnaleźć się w złożonym środowisku.

Każdy gatunek rozwija się w unikatowym środowisku. Jeśli potrafi się przystosować, wygrywa, rozmnaża się i przekazuje geny swojemu potomstwu. Istotne jest również postrzeganie inteligencji zwierząt jako spektrum. Nie możemy określić rankingu, które zwierzę jest najinteligentniejsze, bowiem inteligencja nie jest zero-jedynkowa. Zwierzęta rozwijają inteligencję na różne sposoby, dopasowując ją środowiska w którym żyją.

Zdjęcie 1. W przeciwieństwie do szympansów, bonobo wykazują wyższy poziom empatii i chęci do współpracy oraz rozwiązywania konfliktów w sposób pokojowy.

CZY WIELKOŚĆ MÓZGU MA ZNACZENIE?

Prawie każdy z nas w szkole słyszał, że mózg człowieka jest pofałdowany, co miało być mocno powiązane z naszą rozwiniętą inteligencją. Zaś stwierdzenia “ptasi móżdżek” nie trzeba nikomu tłumaczyć. Określenie to stosuje się, by komuś dopiec i obrazić jego inteligencję. Wzięło się z założenia, że ptaki mając tak małe móżdżki, po prostu muszą być głupie.

Współczynnik encefalizacji (EQ, ang. Encephalization Quotient) to miara stosowana w biologii i neurologii do oceny rozmiaru mózgu danego gatunku w stosunku do wielkości jego ciała. Pomaga ona określić, czy dane zwierzę ma mózg większy, mniejszy lub przeciętny względem swojego rozmiaru w porównaniu z innymi zwierzętami. Stosunek ten jest często określany, by ocenić poziom inteligencji zwierzęcia. Im wyższy jest współczynnik, tym bardziej zaawansowane mogą być funkcje poznawcze danego zwierzęcia. Na przykład człowiek ma EQ o wartości ok. 7, co oznacza, że jego mózg jest proporcjonalnie większy niż u większości innych gatunków zwierząt.

Wysokie EQ posiadają także delfiny, niektóre małpy, krukowate, słonie, papugi, etc. Jak się okazuje mało wiemy o faktycznym poziomie inteligencji zwierząt. Badania wskazują np., że papugi mają znacznie większą koncentrację neuronów upakowanych na tej samej przestrzeni niż niektóre naczelne! Wiele jeszcze pozostaje do odkrycia, ale z pewnością możemy na ten moment wskazać zwierzęta, które wyróżniają się swoją inteligencją.

BONOBO (Pan paniscus)

Bonobo, blisko spokrewniony z szympansem, jest jednym z najbardziej inteligentnych naczelnych. Znany one są ze zdolności do rozwiązywania problemów czy korzystania z narzędzi.  Słyną również z empatii, tworzą one zaawansowane struktury społeczne i emocjonalne. Potrafią również rozpoznać swoje odbicie w lustrze. W swojej komunikacji wykazują umiejętność posługiwania się prostymi symbolami. Mają swój wewnętrzny język, a nawet różne dialekty. Dzięki niezwykle rozwiniętej strukturze społecznej bonobo często rozwiązują konflikty w sposób pokojowy, co odróżnia je od szympansów.

Zdjęcie 2. Delfiny potrafią również korzystać z echolokacji, co wymaga nie tylko zaawansowanej percepcji zmysłowej, ale także złożonych zdolności przetwarzania.

DELFINY BUTLONOSE (Tursiops truncatus)

Delfiny (a szczególnie) butlonose, odznaczają się niezwykłą zdolnością do złożonej komunikacji i rozwiązywania problemów. Wykazują poziom zdolności poznawczych, który plasuje je wśród najbardziej inteligentnych gatunków na Ziemi.  Wykazują zrozumienie relacji przyczynowo-skutkowych, potrafią rozpoznać siebie w lustrze, mają złożony system dźwięków, którym posługują się w grupach. W niewoli uczą się także rozpoznawać i naśladować gesty oraz wykonywać skomplikowane sekwencje poleceń.

Wielu badaczy uważa, że ​​delfiny mogą być mądrzejsze nawet od szympansów! Delfiny słyną również z wielu zachowań społecznych. Potrafią wspólnie bawić się, grać, ale też.. znęcać się. Żyją w skomplikowanych sieciach społecznych i angażują się w zachowania oparte na współpracy, takie jak skoordynowane polowania.

Jednak delfiny mają też mroczniejszą stronę. Udokumentowano przypadki, w których delfiny atakują ryby lub inne mniejsze ssaki morskie. Wyrzucają je w powietrze, często bez zamiaru konsumpcji. Tego typu zachowania mogą mieć związek z graniem i zabawą lub określeniem dominacji. Mogą służyć też jako trening umiejętności łowieckich, choć w niektórych przypadkach jego przyczyny pozostają stosunkowo niejasne​. Delfiny również potrafią rozpoznać swoje odbicie w lustrze, co stawia je w czołówce najinteligentniejszych zwierząt na Ziemi.

OŚMIORNICE

Ośmiornice to jedne z najbardziej intrygujących stworzeń oceanicznych. Posiadają złożony układ nerwowy, a ich kończyny pozwalają na skomplikowane manipulacje. Nic dziwnego, że ośmiornice należą do tych nielicznych zwierząt, które potrafią posługiwać się narzędziami. Zachwycają zdolnością rozwiązywania problemów, zapamiętywaniem czy zręcznością. Niesamowity jest również fakt, że potrafią rozpoznać wzory, kolory oraz przedmioty, co jest dość niezwykłe jak na świat bezkręgowców. Same również korzystają z kamuflażu. Umiejętność naśladowania innych zwierząt sugeruje wysoki poziom zdolności poznawczych, ponieważ wymaga nie tylko świadomości innych stworzeń, ale także umiejętności odtwarzania ich zachowań i wyglądu.

Ośmiornice zdolne są do rozwiązywania łamigłówek (szczególnie tych manualnych) i poruszania się po labiryntach, co wskazuje na ich wysoką inteligencję i zdolność do rozwiązywania problemów. Bez wątpienia są to niezwykle fascynujące i zaskakujące stworzenia.

Zdjęcie 3. Czy wiesz, że ośmiornica jest w stanie odkręcić słoik!

ORANGUTANY (Pongo spp.)

Orangutany są znane ze swojej inteligencji oraz zdolności do konstruowania i wykorzystywania narzędzi. Potrafią stworzyć prowizoryczne schronienia oraz używać narzędzi, np. do wydobywania owadów z trudno dostępnych miejsc. Ta umiejętność nie jest jedynie instynktowna, ale wymaga pewnego poziomu zrozumienia przyczyny i skutku. W naturze uczą się poprzez obserwację innych członków społeczności, co dowodzi ich zdolności do naśladowania i uczenia się poprzez naśladownictwo. Orangutany wykazują także dużą zdolność do rozwiązywania problemów i są znane z wyjątkowo rozwiniętej komunikacji. Badania wykazały, że orangutany mogą być bardziej inteligentne niż szympansy, jeśli chodzi o kwestie manualne, jednak szympansy mają bardziej rozwinięte struktury społeczne.

Zdjęcie 4. Orangutany wykazują imponującą zdolność uczenia się i zapamiętywania. Tworzą też schronienia, konstruują narzędzia, co czyni je wyjątkowymi zwierzętami na Ziemi.

KRUKOWATE

Do krukowatych zalicza się gatunki takie jak kruki, wrony czy sroki, które zaskakują badaczy swoimi zdolnościami oraz inteligencją. Znane są ze swoich umiejętności rozwiązywania problemów, a nawet rozumienia związków przyczynowo-skutkowych. Krukowate rozpoznają siebie w lustrze, co świadczy o ich samoświadomości. Potrafią posługiwać się narzędziami w poszukiwaniu pożywienia. Na przykład, kruki używają patyków do wyciągania owadów z pni drzew i potrafią gromadzić zapasy, wykazując zdolność do planowania. Niektóre ptaki potrafią również oszukiwać! Jeśli ptak ukrywający pożywienie, widzi, że jest obserwowany przez innego ptaka, może oszukać go i w ten sposób uratować swoje zapasy przed kradzieżą. Warto również wspomnieć, że ptaki te są w stanie nauczyć się powtarzać słowa prawie tak jak papugi.

Zdjęcie 5. Badania wykazały, że kruki potrafią planować przyszłość, co wskazuje na wysoki poziom inteligencji.

PAPUGI

Papugi, a zwłaszcza gatunki takie jak żako, potrafią naśladować dźwięki, w tym ludzką mowę, i wykazują pewien poziom zrozumienia znaczenia słów. Badania nad papugami wykazały, że potrafią one liczyć, rozpoznawać kolory i kształty oraz rozwiązywać łamigłówki. Wykazują poziom inteligencji porównywalny pod pewnymi względami z małpami człekokształtnymi czy kilkuletnim dzieckiem.

Słynna papuga żako o imieniu Alex była w stanie komunikować się z naukowcami na poziomie wykraczającym poza zwykłe naśladownictwo. Alex zrozumiał też abstrakcyjne pojęcia, takie jak „większy” i „mniejszy”, a nawet wyrażał słownie swoje pragnienia czy frustracje. Alex był znany też ze słowotwórstwa. Jeśli nie znał określenia na jakiś przedmiot, potrafił samodzielnie nazwać go, stosując etykiety, które już zdążył poznać.

Zdjęcie 6. Inteligencja żako zaskakuje naukowców. Tymczasem w wielu domach te niezwykłe i inteligentne papugi często cierpią w samotności, okaleczając swoje ciało.

SŁONIE

Słonie są znane z doskonałej pamięci i złożonego życia społecznego. Znane wszystkim stwierdzenie “słoniowa pamięć” jest tutaj niezwykle prawdziwe. Potrafią przywołać zawiłe trasy migracji, zapamiętać twarze innych słoni czy nawet ludzi, którzy im pomogli. Są to kolejne zwierzęta, które są w stanie rozpoznać swoje odbicie w lustrze, co wskazuje na rozwiniętą samoświadomość.

Słonie potrafią współpracować, komunikować się poprzez infradźwięki oraz okazywać empatię. Znane są przypadki, w których słonie okazywały smutek po utracie członka stada oraz organizowały tzw. „pogrzeby”, co wskazuje na zrozumienie pojęcia śmierci. Ich złożone struktury społeczne, które tworzą, podkreślają ich niezwykłą głębię emocjonalną oraz zdolności poznawcze.

Zdjęcie 7. Niezwykła pamięć pozwala słoniom znaleźć pożywienie i wodę w okresach suszy. To najstarsza samica przewodzi stadem. W swojej pamięci ma zakodowane topografię terenu, po którym wędrowała przez całe swoje życie.

GORYLE

Podobnie jak inne wielkie małpy, goryle wykazują zdolności poznawcze związane z używaniem narzędzi czy rozbudowaną komunikacją. Słynny goryl o imieniu Koko nauczył się komunikować za pomocą języka migowego. Koko za pomocą języka migowego potrafił komunikować swoje złożone myśli czy emocje. Goryle w naturze potrafią planować swoje działania, wykazując umiejętność przewidywania konsekwencji swoich decyzji.

W porównaniu do szympansów goryle są raczej spokojne, bardziej powściągliwe i cierpliwe. Są również mniej elastyczne i ciekawskie niż szympansy i nie wykazują takiej samej skłonności do nauki poprzez naśladownictwo. Goryle potrafią korzystać z prostych narzędzi, jak np. parasole z liści czy patyki do pomiaru głębokości wody.

Zdjęcie 8. Goryle to największe małpy człekokształtne. Niezwykle silne i równie inteligentne zaskakują badaczy swoimi umiejętnościami czy zdolnościami poznawczymi.

ORKI

Orki, znane jako morskie drapieżniki społeczne, mają zaawansowane struktury społeczne oraz rozbudowany system komunikacji. Uczą się technik polowania, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Jednym z najbardziej uderzających przejawów ich inteligencji jest zdolność do uczenia się i przekazywania naprawdę skomplikowanych technik łowieckich.  Ten istotny przekaz wiedzy jest cechą charakterystyczną dla zwierząt o wysokich funkcjach poznawczych.

Orki potrafią współpracować, aby schwytać zwierzynę, np. przez synchronizowane fale, którymi wyrzucają zwierzęta na plażę. Ich umiejętność uczenia się i współpracy jest fascynująca i świadczy o inteligencji opartej na współdziałaniu i komunikacji.

Zdjęcie 9. Orki żyją w zwartych grupach rodzinnych, na których czele stoją samice.

SZCZURY

Szczury, często niesłusznie oczerniane i nielubiane, należą do najinteligentniejszych gatunków gryzoni.  Wykazują rozwinięte zdolności poznawcze i często są wykorzystywane w badaniach naukowych nad inteligencją czy schorzeniami mózgu (np. w badaniach nad Alzheimerem). Ich zdolności poznawcze są szczególnie widoczne w umiejętnościach rozwiązywania problemów. W warunkach laboratoryjnych są w stanie uczyć się skomplikowanych tras, przechodzić przez różne labirynty czy uczyć się przez obserwację i naśladownictwo.  Ta umiejętność zapamiętywania rozwiązań złożonych zadań i stosowania ich w różnych kontekstach świadczy o wysokim poziomie inteligencji tych maleńkich gryzoni.

Szczury wykazują również silną inteligencję społeczną; są zdolne do empatii, a także mogą okazywać niepokój, gdy inny szczur odczuwa dyskomfort. Należy pamiętać również o tym, że szczury świetnie dostosowały się do życia w niedalekiej odległości od człowieka, potrafią radzić sobie w zmiennym i różnorodnym środowisku, co świadczy o wysokim poziomie inteligencji i adaptacji.

Zdjęcie 10. Szczury to niedoceniane zwierzęta. Wiele osób boi się ich, uważa je za brudne i obrzydliwe. Jednak są to zwierzęta o niezwykłej inteligencji, które potrafią zaskoczyć naukowców czy domowych opiekunów.

Inteligencja w świecie zwierząt przybiera wiele form, co czyni ją niezwykle interesującym obszarem badań naukowców. Każdy z wymienionych gatunków posiada unikalne zdolności, które pomagają mu zaadaptować się do specyficznego środowiska i rozwiązywać problemy z nim związane, co wskazuje na różnorodność mechanizmów poznawczych w królestwie zwierząt. Inteligencja nie jest wyłącznie domeną ludzi, lecz zdolnością, która ewoluowała w odpowiedzi na wyzwania środowiska w różnorodnych formach w całym królestwie zwierząt.

TO TEŻ MOŻE CIĘ ZAINTERESOWAĆ

Jak oswoić szczura?

Papuzia inteligencja

Mity na temat ptaków

Kto mądrzejszy – kot czy pies?

Szczury domowe – fakty i mity

Czy pies widzi siebie w lustrze?

Czy to prawda, że delfiny nadają sobie imiona?

Psi poligloci. Czy psy rozumieją różnice między językami?

Czym jest miłość w świecie zwierząt? Rozmowa z Adamem Zbyrytem – biologiem, naukowcem i autorem książek (podcast, zdjęcia)